Türk devletinin temeli töreye dayanmakta, devlet
ve toplumun teşkilatlanması da töreye göre
şekillendirilmekteydi. Devletin uzun süre varlığını devam
ettirmesi için töreye uyulması gerektiği inancı
hakimdi. Türklerdeki töre hükümleri yenilikçi bir
yapıya sahipti. Zamana ve çevre şartlarına
göre devletin ve toplumun ihtiyacı göz
önüne alınarak gerekli düzenlemeler yapılırdı. Bununla
birlikte adalet, iyilik, eşitlik ve insanlık
törenin değişmez hükümleriydi. Bu hükümler dışında
gerekirse kurultay tarafından törede değişiklikler yapılırdı.
Kağanın töre kurallarında değişiklik yapılmasını teklif
etme yetkisi vardı. Ancak bu teklif
kurultay tarafından kabul edilirse yürürlüğe girerdi.
Türklerde kağan da dahil olmak üzere
herkes töre hükümlerine uymak zorunda idi;
töreye uymamak en büyük suç olarak
görülmekte idi. Orta Asya eski Türk
devletlerinde bütün hukuksal işlerden sorumlu kişiye
yargucı adı verilmekteydi. Yeni bir Türk
devleti kuran veya tahta çıkan her
Türk hükümdarı, ilk iş olarak atalarından
kalan töreyi düzenlemek ve yürürlüğe koymakla
yani kanun hakimiyetini sağlamakla icraatına başlıyordu.
Çünkü eski Türklerde töreyi, devletin temeli
sayan bir hukuk anlayışı hakimdi. Başka
bir ifadeyle eski Türk devletlerinde hükümdarın
şahsi idaresine kalmış keyfi bir idare
hiçbir zaman söz konusu olmamaktaydı. Devletin
ve bütün teşkilatın başı olan Türk
hükümdarları, aynı zamanda adalet teşkilatının da
başıydı. Şahsına ve devlete karşı suç
işleyenler için en büyük yargıç sıfatıyla
bizzat yargıda bulunabilir ve ölüm dâhil
her türlü cezayı verebilir ve uygulatabilirdi.
Mesela Attila, şahsına suikast düzenleyen Bizans
elçisinin sorgusunu bizzat kendisi yapmıştır. Attila
bu sorgulamada sadece Bizans elçisi değil
aynı zamanda bu olayın asıl müsebbibi
olan Bizans imparatorunu da gıyaben yargılamıştır.
Göktürk kağanlarının zaman zaman başkanlık yaptıkları
yüksek devlet mahkemesinde, yargu veya yargan
(yargıç veya savcı yardımcısı) unvanını taşıyan
bir yargıç bulunmaktaydı. Ünlü Göktürk veziri
ve devlet danışmanı Tonyukuk bir ara
bu yüksek mahkemede görev yapmıştır. Hunlarda
yargıçlık görevi belirli ailelerin reislerine verilmekteydi.
Hazarlarda ise, her dinî cemaat için
ayrı yargıç tahsis edilmiştir. Buna göre,
Hazar ülkesinde Yahudilerin davasına iki, Hıristiyanların
davasına iki, diğer din mensuplarının davasına
da bir yargıç bakmaktaydı. undefined